Współczesny świat, obfitujący w liczne kryzysy i niepewności, stawia przed społeczeństwem wyzwania, które wywołują u wielu ludzi głęboki niepokój. Ten stan, nazwany przez meksykańskich intelektualistów zozobrą, niesie ze sobą poczucie braku stabilności i zakorzenienia. Zrozumienie tego zjawiska pozwala lepiej dostrzec, jak wpływa ono na codzienne życie oraz na funkcjonowanie społeczeństw w obliczu licznych zagrożeń.
Charakterystyka zjawiska zozobry
Słowo „zozobra” pochodzi z języka hiszpańskiego i oznacza „niepokój”. Opisuje stan emocjonalny, który jest czymś więcej niż zwykłym lękiem – przypomina uczucie niestabilności, jakby statek przechylał się na falach i w każdej chwili mógł się przewrócić. Określenie to miało swoje początki w pracach meksykańskich intelektualistów z XX wieku, którzy używali go w kontekście imigracji oraz poczucia oderwania od znanego środowiska.
Filozof Emilio Uranga definiował zozobrę jako specyficzną chwiejność – brak umiejętności skoncentrowania się na jednym aspekcie rzeczywistości w celu jej zrozumienia. To rozdarcie pojawia się szczególnie w sytuacjach współistnienia skrajnie odmiennych wizji świata, wartości i priorytetów. Współczesny przykład można znaleźć w Polsce, gdzie różnice w przekazach medialnych, np. między TVN24 a TVP Info, wzmagają poczucie funkcjonowania w dwóch różnych rzeczywistościach.
Zozobra a kryzysy współczesnego świata
Obecne czasy, pełne globalnych wyzwań, dodatkowo potęgują zozobrę. Pandemia COVID-19, katastrofa klimatyczna, recesja ekonomiczna, czy też polityczne napięcia przyczyniają się do tego poczucia destabilizacji. Życie toczące się wokół tych wydarzeń często stawia ludzi w sytuacjach, w których nie mają wpływu na otaczające ich okoliczności.
Zozobra według antropologa Miguela León-Portilli może prowadzić do kryzysu społecznego. W społeczeństwach ogarniętych skrajną niepewnością ludzie częściej doświadczają zwątpienia i niechęci do podejmowania działań na rzecz wspólnego dobra. W rezultacie cynizm staje się coraz bardziej powszechny, a jednostki zamiast współpracy częściej koncentrują się na własnych interesach. Próby radzenia sobie z trudnościami mogą być zastępowane idealizacją przeszłości, co prowadzi do pogłębiania się dystansu społecznego i wzrostu apokaliptycznych nastrojów.
Przykłady współczesnych kryzysów potęgujących zozobrę
- pandemia COVID-19, która wpłynęła na zdrowie psychiczne milionów ludzi,
- katastrofa klimatyczna, obawy o przyszłość planety i ekstremalne zjawiska pogodowe,
- wojna w Ukrainie, która wywołuje niepewność polityczną i ekonomiczną w Europie,
- globalna inflacja i wzrost kosztów życia, które wpływają na poczucie stabilizacji finansowej.
Wspólnotowy aspekt zozobry
Paradoksalnie zozobra, choć wywołuje często poczucie samotności i niestabilności, może stanowić również impuls do budowania solidarności społecznej. Filozofowie wskazują, że dzielenie się doświadczeniem zozobry z innymi może przynieść ulgę i wzmacniać poczucie wspólnoty. Fakt, że niepokój odczuwają także inni, może być źródłem pocieszenia i inspiracją do współpracy.
Współczesne technologie komunikacyjne, takie jak Zoom czy inne narzędzia do zdalnej komunikacji, umożliwiają rozmowę o wspólnych problemach mimo fizycznego dystansu. Publiczna dyskusja na temat trudności, z jakimi mierzy się społeczeństwo, pozwala lepiej radzić sobie z kryzysami i wspólnie szukać rozwiązań. Rozmowy te mogą też być krokiem ku lepszemu zrozumieniu siebie nawzajem oraz budowaniu relacji opartych na wzajemnym wsparciu.
Formy wspólnotowego radzenia sobie z zozobrą
- organizowanie grup wsparcia i spotkań społecznych,
- dzielenie się historiami i doświadczeniami w celu wzajemnej inspiracji,
- angażowanie się w lokalne inicjatywy zwiększające solidarność.
Zagrożenia wynikające z intensyfikacji zozobry
Jeśli zozobra osiąga krytyczny poziom, jej skutki mogą być destrukcyjne. Społeczeństwa doświadczające ciągłej niestabilności stają się bardziej podatne na ekstremalne ideologie i działania. Brak poczucia „wspólnego dobra” może prowadzić do rozkładu systemów wsparcia społecznego, osłabienia więzi międzyludzkich i wzrostu nieufności między jednostkami. Takie warunki stają się także podatnym gruntem dla populizmu i radykalizacji.
Skutki destrukcyjnej zozobry
- wzrost popularności ruchów populistycznych i ekstremistycznych,
- osłabienie zaufania do instytucji publicznych,
- eskalacja konfliktów społecznych i politycznych,
- wzrost tendencji do nostalgicznego idealizowania przeszłości.
Jak przeciwdziałać skutkom zozobry?
Aby zminimalizować destrukcyjny wpływ zozobry, kluczowe jest budowanie więzi międzyludzkich i wspólna praca na rzecz poprawy sytuacji społecznej. Dialog, edukacja oraz wspieranie solidarności mogą pomóc przezwyciężyć poczucie izolacji. Ważne jest również uznanie, że niepokój jest naturalnym elementem ludzkiego doświadczenia – szczególnie w obliczu globalnych wyzwań.
Strategie przeciwdziałania zozobrze
- prowadzenie otwartych i konstruktywnych dyskusji na temat problemów społecznych,
- wspieranie edukacji emocjonalnej, aby lepiej radzić sobie z niepokojem,
- angażowanie się w działania na rzecz wspólnego dobra, takie jak pomoc społeczna czy inicjatywy obywatelskie,
- rozwijanie umiejętności krytycznego myślenia, aby lepiej rozumieć różne perspektywy.
Współczesne kryzysy mogą być postrzegane zarówno jako zagrożenie, jak i szansa na zmiany. Otwarta rozmowa o problemach, zrozumienie ich przyczyn oraz wspólne działanie pozwalają nie tylko radzić sobie z niepewnością, ale także budować bardziej świadome i odporne społeczeństwa. Dzięki temu zozobra może stać się impulsem do pozytywnych zmian, zamiast jedynie źródłem destrukcji.
